Spelfouten staan niet alleen slordig; ze zorgen ervoor dat we minder vertrouwen hebben in het waarheidsgehalte van de afzender. Een PowerPoint-dia met spelfouten schaadt dus de geloofwaardigheid van de spreker. Hetzelfde geldt voor interpunctie-fouten, maar dat lijkt een collectieve blinde vlek…Ook goed gebruik van het correcte streepje hoort daarbij.
Winstpakker: interpunctie
Wanneer je er goed op gaat letten, zie je interpunctiefouten veel vaker voorbijkomen dan spelfouten. Maar we zijn zo gewend geraakt aan foutief gebruik, dat het ons al vrijwel niet meer opvalt.
Wanneer we interpunctie dan een keer op de juiste manier toegepast zien worden, valt die verzorgde tekst toch direct positief op. Pure winst!
‘Streepjes’
Neem bijvoorbeeld het gebruik van ‘streepjes’ in een tekst. Voor de echte fijnproevers leg ik het verschil uit tussen drie verschillende ‘streepjes’:
- – (divisie, of in het Engels: hyphen),
- – (het halve kastlijntje, Engels: en-dash) en
- — (het hele kastlijntje, Engels: em-dash).
De divisie (ook wel: ‘korte streepje’, of hyphen): –
De divisie is het meestgebruikte liggende streepje. Niet in de laatste plaats omdat hij direct op je toetsenbord te vinden is, tussen de 0 en =.
Dat zal dan ook wel de reden zijn dat het zo overmatig gebruikt wordt.
Het is het kleinste horizontale streepje dat de letterzetter tot zijn beschikking heeft.
De divisie wordt gebruikt:
- Als afbreekteken, om woorden af te breken aan het einde van zinnen.
Bijvoorbeeld:
“Een divisie (-) wordt gebruikt als afbreek-
teken, wanneer een zin te lang wordt.” - Als koppelteken, om woorden aan elkaar te verbinden en zo de leesbaarheid te vergroten van samengestelde woorden.
Bijvoorbeeld:
“auto-inspringen” - Als weglatingsstreepje, om herhaling aan te geven in lopende opsommingen.
Bijvoorbeeld:
“Zijn er nog op- of aanmerkingen?”
Dat zijn in feite de enige plaatsen waarin de divisie gebruikt moet worden. Maar naast de divisie zijn er ook de kastlijntjes, ofwel ‘lange streepjes’:
Half kastlijntje (–) en heel kastlijntje (—)
Waar je divisie niet hoort te gebruiken, is bijvoorbeeld als minteken, in sportuitslagen en bij geldbedragen.
Daarvoor zijn er het hele kastlijntje (—) en halve kastlijntje (–). Deze lijken misschien op de divisie, maar zijn wat langer: het hele kastlijntje is zo lang als de corpshoogte van de letter. Het halve kastlijntje is half zo lang.
In tegenstelling tot Engelse teksten, wordt in Nederlandse teksten het kastlijntje en halve kastlijntje inwisselbaar gebruikt.
De vaker gebruikte Engelse termen hiervoor zijn trouwens respectievelijk em-dash en en-dash.
Je gebruikt bijvoorbeeld de hele of halve kastlijntjes (zonder spaties!):
- Om een bereik of tijdsperiode aan te geven (zonder spaties):
Huizenprijzen: € 280.000–320.000
Temperatuur vandaag: 12–18 ºC
College: 9:00–10:30 uur - Voor een sportuitslag (zonder spaties)
Rustuitslag: 3–0 - Als minteken (met spaties):
3 – 2 = 1 - Bij geldbedragen (zonder spatie):
€ 125,– - Als gedachtestreepje (met spaties) en mogelijk alternatief voor haakjes, komma’s en punt-komma’s (al zul je die in presentaties waarschijnlijk minder gebruiken). Bijvoorbeeld:
“En daarom – voor we elkander weer vergeten – laten we zacht zijn voor elkander, kind.”
Hoe maak je hele en halve kastlijntjes?
Op de Mac is het makkelijk. Houd ALT vast en druk op – (divisie) voor een half kastlijntje. Houd ALT én SHIFT vast en druk op – (divisie) voor een héél kastlijntje.
Op Windows kun je ze rechtstreeks invoeren met de toetscombinaties Alt+0150 en Alt+0151 wanneer je een numeriek toetsenbord hebt. Houd daarvoor ALT ingedrukt en toets de cijfercode in op je numerieke toetsenbord. Zorg wel dat Numlock aan staat.
In Microsoft PowerPoint kan het hele kastlijntje ook getypt worden met Ctrl+Alt+- (rechtsboven op het numerieke keypad).
Verschillend gebruik em-dashes en en-dashes in Engelse teksten
Nog heel even terugkomend op het Engelse gebruik van en-dash (–) en em-dash (—); dat is dus wat strikter dan in de Nederlandse taal.
Globaal gezien gebruiken zij de en-dash (halve kastlijntjes: –) in reeksen en de em-dash (hele kastlijntje: —) als gedachtestreepjes. Beide overigens zonder spaties.
Over de auteur
